کد یاتا (IATA) مخفف چیست؟
IATA مخفف عبارت International Air Transport Association به معنای «انجمن بینالمللی حملونقل هوایی» است. این سازمان بینالمللی نقش مهمی در استانداردسازی فرآیندهای صنعت هواپیمایی دارد؛ از جمله استانداردهای مربوط به بلیط، بارنامه، کد ایرلاینها، کد فرودگاهها، قوانین فنی و تجاری، و هماهنگیهای مرتبط با سفرهای هوایی.
کد IATA چیست و دقیقاً چه چیزی را مشخص میکند؟
«کد IATA» یک سیستم کدگذاری استاندارد است که به کمک آن میتوان فرودگاهها، شهرها و ایرلاینها را با کدهای کوتاه و قابل فهم شناسایی کرد. هدف اصلی این سیستم، جلوگیری از اشتباهات انسانی و سادهسازی ارتباطات جهانی است. وقتی هزاران پرواز روزانه در جهان انجام میشود، کوچکترین خطا در نام شهر یا فرودگاه میتواند باعث اشتباه در رزرو، تغییر مسیر چمدان یا حتی ایجاد اختلال در پروازهای اتصال شود.
به زبان ساده:
- کد سهحرفی IATA معمولاً برای فرودگاه یا شهر استفاده میشود (مثل THR یا DXB).
- کد دوحرفی IATA معمولاً برای ایرلاین استفاده میشود (مثل IR یا W5).
چرا کدهای IATA اینقدر مهم هستند؟
اهمیت کدهای یاتا فقط در کوتاه بودنشان خلاصه نمیشود؛ این کدها پایهی اصلی بسیاری از سیستمهای نرمافزاری و عملیاتی صنعت هوانوردی هستند. چند نمونه از کاربردهای مهم کد IATA:
۱) رزرو و صدور بلیط
در سیستمهای رزرو (مثل GDS) شهرها و فرودگاهها با کدهای IATA تعریف میشوند. بنابراین هنگام جستجوی بلیط «تهران به مشهد»، در پشت صحنه سیستم در واقع با THR و MHD کار میکند.
۲) مدیریت بار و چمدان
مهمترین کاربردی که مسافر مستقیم میبیند، روی تگ چمدان است. کد IATA مقصد روی برچسب بار چاپ میشود تا چمدان شما از مسیرهای پیچیدهی باربری، دقیقاً به مقصد درست برسد.
۳) تابلوهای پرواز فرودگاه
روی تابلوهای ورودی/خروجی فرودگاه، مقصدها و مبدأها اغلب با کد نمایش داده میشوند. این موضوع به خصوص برای پروازهای ترانزیتی و فرودگاههای شلوغ، سرعت و دقت را بالا میبرد.
۴) پروازهای کانکشن و ترانزیت
در سفرهای چندمرحلهای، کدها کمک میکنند مسیر اتصال (Connection) بدون ابهام ثبت شود؛ مثلاً مسیر SYZ → DXB → IST هم برای سیستم و هم برای تیم عملیاتی روشن است.
انواع کدهای IATA در صنعت هوانوردی
وقتی درباره کدهای یاتا صحبت میکنیم، معمولاً منظور یکی از این دو دسته است:
کد سهحرفی فرودگاه (Airport / City Code)
مثال: THR، IKA، DXB، IST
این کدها برای شناسایی مقصد/مبدأ در بلیط، کارت پرواز و بار استفاده میشوند. نکته مهم: گاهی کد سهحرفی «شهر» است و ممکن است یک شهر چند فرودگاه داشته باشد. در این حالت، ممکن است برای هر فرودگاه یک کد جداگانه تعریف شود.
کد دوحرفی ایرلاین (Airline Designator)
مثال: IR، W5، TK، EK
کد ایرلاین همان شناسه کوتاه شرکت هواپیمایی است که در شماره پرواز میبینید. به طور مثال IR-472 یعنی پرواز شماره ۴۷۲ ایرانایر. این کدها در رزرو، صدور بلیط، پیگیری وضعیت پرواز و حتی قوانین بار نقش دارند.
کد یاتا فرودگاه چگونه انتخاب میشود؟
بسیاری از کدهای فرودگاهی از نام شهر گرفته میشوند؛ مثل:
- Tehran → THR
- Mashhad → MHD
- Shiraz → SYZ
اما همیشه هم اینطور نیست. گاهی به دلیل تکراری بودن حروف، سابقه تاریخی، یا تغییر نام شهر، کدها شکل متفاوتی پیدا میکنند. در برخی کشورها هم کدهای قدیمیتر حفظ شدهاند تا از سردرگمی سیستمها جلوگیری شود. به همین دلیل، ممکن است یک کد سهحرفی هیچ شباهت واضحی به نام شهر نداشته باشد.
یک نکته مهم: «کد شهر» با «کد فرودگاه» فرق دارد؟
در بعضی شهرهای بزرگ دنیا چند فرودگاه وجود دارد. ممکن است یک «کد شهر» برای کل شهر تعریف شود و هر فرودگاه هم کد اختصاصی خودش را داشته باشد. بنابراین هنگام رزرو، گاهی با انتخاب «All Airports» (همه فرودگاهها) در واقع از کد شهر استفاده میکنید و سیستم بهترین گزینه را پیشنهاد میدهد.
تفاوت کد IATA و کد ICAO چیست؟
یکی از سوالات پرتکرار کاربران این است که تفاوت کد یاتا و ایکائو چیست؟ خیلی خلاصه:
- ✓ کد IATA (۳ حرفی): کاربرد تجاری و مسافری دارد؛ روی بلیط، بارنامه و سایتهای فروش بلیط دیده میشود.
- ✓ کد ICAO (۴ حرفی): کاربرد فنی/عملیاتی دارد؛ برای خلبانان، برج مراقبت، مسیرهای پروازی و نقشههای هوانوردی استفاده میشود.
مثال روشن: فرودگاه مهرآباد تهران کد یاتا THR و کد ایکائو OIII را دارد. در حالی که فرودگاه امام خمینی کد یاتا IKA و کد ایکائو OIIE دارد.
لیست کدهای IATA فرودگاههای مهم ایران
آشنایی با کدهای یاتا ایران هنگام خرید بلیط داخلی و خارجی بسیار کاربردی است؛ مخصوصاً زمانی که چند شهر نام مشابه دارند یا هنگام صدور بلیط، قصد دارید سریعتر مقصد را انتخاب کنید.
| شهر / فرودگاه | کد IATA | کد ICAO |
|---|---|---|
| تهران (مهرآباد) | THR | OIII |
| تهران (امام خمینی) | IKA | OIIE |
| مشهد | MHD | OIMM |
| اصفهان | IFN | OIFM |
| تبریز | TBZ | OITT |
| شیراز | SYZ | OISS |
| اهواز | AWZ | OIAW |
| کیش | KIH | OIBK |
| قشم | GSM | OIKQ |
| بندرعباس | BND | OIKB |
| کرمان | KER | OIKK |
| یزد | AZD | OIYY |
| رشت | RAS | OIGG |
| کرمانشاه | KSH | OICC |
| ساری | SRY | OINN |
کاربرد کد IATA برای مسافران چیست؟
شاید فکر کنید کد یاتا فقط برای سیستمهای فنی است؛ اما حقیقت این است که یک مسافر از لحظه «جستجوی بلیط» تا لحظه «تحویل گرفتن بار» با کدهای IATA سروکار دارد. حتی اگر خودتان کدها را وارد نکنید، سیستمهای فروش آنلاین و کانتر فرودگاه پشت صحنه بر اساس همین کدها کار میکنند.
مواردی که شما مستقیم اثر کد IATA را حس میکنید:
- خرید بلیط آنلاین: انتخاب سریعتر شهرها و جلوگیری از اشتباه در مقصد
- کارت پرواز: مشخص شدن مبدأ و مقصد با کدهای کوتاه و استاندارد
- تگ چمدان: هدایت دقیق چمدان به مقصد، مخصوصاً در سفرهای ترانزیتی
- پیگیری وضعیت پرواز: نمایش وضعیت با فرمتهای استاندارد (مثلاً W5-1034)
کد IATA در بارنامه و حملونقل هوایی کالا (Cargo) چه نقشی دارد؟
کدهای یاتا فقط برای مسافر نیستند. در حملونقل هوایی کالا، اسناد مهمی مثل بارنامه هوایی (Air Waybill) به کدهای استاندارد متکی هستند. شرکتهای باربری، انبارها و ایرلاینها برای مسیرهای حمل کالا، مقصدهای ترانشیپ و رهگیری محموله، به کد فرودگاهها و کد ایرلاینها نیاز دارند. همین استانداردسازی است که باعث میشود یک محموله از چند کشور عبور کند و بدون ابهام به مقصد برسد.
آیا میدانستید؟
روی برچسب چمدان، علاوه بر کد IATA مقصد، معمولاً یک مسیر کدگذاریشده نیز درج میشود تا سیستمهای سورتینگ فرودگاه بفهمند بار شما باید از کدام کانال یا پرواز اتصال عبور کند. به همین دلیل در سفرهای کانکشن، حتی اگر شما یک بلیط یکتکه داشته باشید، بار به صورت خودکار درست هدایت میشود.
چطور کد IATA یک شهر یا فرودگاه را پیدا کنیم؟
برای پیدا کردن کد یاتا چند راه ساده دارید:
- جستجو در سایتهای فروش بلیط: کافی است نام شهر را تایپ کنید تا کد مربوط نمایش داده شود.
- تابلوها و وبسایت فرودگاهها: اغلب کد سهحرفی کنار نام فرودگاه درج میشود.
- کارت پرواز و بلیط: روی e-ticket، کنار مسیر پرواز کدها مشخص هستند.
نکته: اگر بین دو گزینه شک دارید (مثلاً تهران)، حتماً به این توجه کنید که پرواز داخلی معمولاً از THR (مهرآباد) و پرواز خارجی اغلب از IKA (امام خمینی) انجام میشود.
اشتباهات رایج کاربران درباره کدهای IATA
بعضی خطاها خیلی تکرار میشوند و خوب است قبل از خرید بلیط بدانید:
- اشتباه گرفتن THR و IKA: THR برای مهرآباد (بیشتر داخلی) و IKA برای امام خمینی (خارجی) است.
- فرض اینکه هر کد دقیقاً از اسم شهر آمده: همیشه اینطور نیست؛ بعضی کدها تاریخیاند.
- یکی دانستن IATA و ICAO: IATA مسافری/تجاری است، ICAO فنی/عملیاتی.
چند نمونه کد IATA معروف در جهان
برای اینکه بهتر با منطق کدها آشنا شوید، چند نمونه پرتکرار بینالمللی:
| شهر / فرودگاه | کد IATA | نکته |
|---|---|---|
| دبی | DXB | یکی از پرترددترین فرودگاههای جهان |
| استانبول | IST | کد رایج برای پروازهای ترانزیتی ایران |
| فرانکفورت | FRA | کد نزدیک به نام شهر |
| تورنتو | YYZ | نمونهای از کدهای تاریخی و غیربدیهی |